Tiền ảo hay tiền điện tử là một thuật ngữ được nhắc đến rất nhiều trong những năm gần đây, có thể bạn đã nghe về nó thông qua các bản tin thời sự hoặc trên mạng xã hội. Vậy tiền ảo là gì mà lại thu hút và gây quan tâm của mọi người đến vậy? Bài viết này sẽ cung cấp cho bạn cái nhìn cơ bản nhất về tiền ảo và những điều quan trọng cần lưu ý trước khi quyết định đầu tư.
Tiền ảo hay tiền điện tử là gì? Blockchain là gì?
Tiền ảo (hay tiền điện tử, tiền mã hóa – tiếng anh là cryptocurrency) là một loại tài sản ảo tận dụng máy tính và công nghệ blockchain để tự hoạt động mà không cần một bên thứ ba quản lý. Bên thứ ba này có thể là ngân hàng trung ương, chính phủ hoặc công ty quản lý hệ thống.
Blockchain là một quyển sổ cái lưu giữ các lịch sử giao dịch tiền ảo. Quyển sổ cái này lưu trữ trong các máy tính được liên kết với nhau chung trong một mạng lưới phân phối. Giao dịch tiền ảo được gộp vào với nhau thành các khối (blocks), các khối này sau đó được nối với nhau tạo thành lịch sử giao dịch của tất cả những giao dịch xảy ra trên blockchain đó.
Đồng tiền ảo đầu tiên trên thế giới: Bitcoin, ban đầu được tạo ra với mục đích trở thành một phương thức thanh toán online. Rẻ hơn, nhanh hơn, chống kiểm duyệt và không bị điều khiển bởi bất kỳ chính phủ hay ngân hàng trung ương nào.
Ngày nay, đã có hàng ngàn loại tiền ảo xuất hiện trên thị trường. Chúng vẫn phục vụ như một phương thức thanh toán nhưng cũng đã được phát triển nhằm phục vụ các mục đích khác như cho vay, mượn hoặc lưu trữ kỹ thuật số. Và một trong những tác dụng phổ biến nhất của chúng là đầu cơ, người đầu tư mua tiền ảo với hy vọng rằng giá của chúng sẽ tăng giúp cho họ có lãi.
Xem thêm: Pi Network là gì? Giá trị của đồng Pi?
Các đặc điểm của tiền ảo
Tiền ảo được tạo ra với tầm nhìn trở thành một loại tiền tệ điện tử để trao đổi giữa người mua với người bán mà không bị một cơ quan chức năng nào kiểm soát. Vì vậy nó rất nhanh, rẻ và không phải chịu bất kỳ hình thức kiểm duyệt nào so với các phương thức thanh toán truyền thống.
Mặc dù định nghĩa về tiền ảo khá linh hoạt và không cố định, có một vài đặc điểm thường thấy ở các loại tiền ảo như sau:
- Tính mã hóa (Cryptography): Đây là nơi khởi nguồn của thuật ngữ “tiền điện tử” (crypto). Tiền điện tử (gọi tắt là tiền ảo) sử dụng công nghệ mật mã hóa để bảo vệ thông tin và liên lạc. Hệ thống tiền ảo sử dụng mật mã công khai, trong các hệ thống bình thường sử dụng loại mật mã này, có một thứ gọi là khóa chung (public keys) bạn có thể dùng để chia sẻ với người khác. Trong hệ thống tiền ảo, đây là mã khóa mà bạn chia sẻ với người khác để có thể giao dịch. Ngoài khóa chung thì cũng có một loại khóa riêng (private keys) mà bạn không chia sẻ với người khác. Loại khóa riêng này giống như là mật khẩu vậy, nó giúp bảo mật ví tiền ảo của bạn và được sử dụng để xác nhận mỗi khi bạn giao dịch với người khác.
- Tính minh bạch: Một trong những đặc điểm nổi bật của tiền điện tử là tính minh bạch. Phần lớn các đoạn code được sử dụng trong giao thức được xây dựng trên nền tảng mã nguồn mở, hoàn toàn công khai. Bạn có thể tự do sửa đổi và phân phối lại những mã nguồn này. Ngoài ra mọi giao dịch tiền ảo đều được gắn dấu thời gian vào blockchain, tạo ra tính minh bạch về nguồn gốc cũng như quyền sở hữu.
- Sự khuyến khích: Các giao thức của tiền ảo được thiết kế với lý thuyết như một trò chơi nhằm khuyến khích mọi người dùng giữ cho hệ thống luôn hoạt động. Ví dụ, các thợ đào Bitcoin phải dùng tài nguyên của máy tính để xác nhận các khối giao dịch. Để thưởng cho công sức của các thợ đào thì họ sẽ tự động nhận được tiền mỗi khi họ xác nhận xong một khối giao dịch. Bằng cách này, thợ đào luôn được khuyến khích để luôn tiếp tục dồn công sức vào việc xác minh giao dịch.
Coin, token và tài sản ảo
Trong thế giới crypto, có rất nhiều thuật ngữ được sử dụng luân phiên cho nhau, điều này khiến cho những người mới tiếp cận cảm thấy bối rối. Tuy nhiên về cơ bản thì có 3 loại “crypto” như sau:
- Tài sản ảo (Crypto assets/digital assets): Đây là khái niệm nói chung nhằm chỉ tất cả các loại tài sản được sinh ra trong cuộc cách mạng blockchain và sử dụng công nghệ mật mã hóa. Cả tiền ảo lẫn tokens ảo đều nằm trong danh mục này.
- Tiền ảo (Cryptocurrency): Tiền điện tử hay tiền ảo là loại tài sản có nguồn gốc từ blockchain. Ví dụ đồng Bitcoin (BTC) có nguồn gốc từ chuỗi khối Bitcoin còn đồng Ethereum (ETH) có nguồn gốc từ chuỗi khối Ethereum. Các loại tiền này được dùng để trả cho các chi phí giao dịch và cũng được dùng để trả cho các thợ đào.
- Tokens ảo (Crypto tokens): Đây là loại tài sản ảo không có blockchain riêng của mình, tokens ảo được tạo ra từ các blockchain đã có sẵn. Ethereum là blockchain phổ biến nhất để tạo tokens mới, tất nhiên cũng có các blockchain khác hỗ trợ việc này.
Vì sao bạn nên quan tâm tới tiền ảo – tiền điện tử?
Kể từ khi ra đời vào năm 2009, hệ sinh thái xoay quanh tiền ảo và công nghệ blockchain đã biến thành một ngành công nghiệp tỉ đô, trong khi tiền ảo có tổng giá trị vốn hóa thị trường lên tới hơn 2 nghìn tỷ Đô la. (Theo thống kê gần nhất tháng 3/2024 của Coinmarketcap)
Công nghệ này đã dẫn tới một vài thay đổi lớn cả trong lẫn ngoài, thúc đẩy các công ty cung cấp dịch vụ tài chính và các ngành công nghiệp khác phải nâng cấp hệ thống của họ để có đáp ứng nhu cầu giao dịch và liên lạc online của người dùng. Sự tốc độ và chi phí thấp của việc giao dịch tiền ảo xuyên biên giới đã khiến cho nhiều người phải đánh giá lại ngành dịch vụ chuyển tiền và các hệ thống thanh toán khác, ví dụ như là Western Union.
Là một hệ thống mở, một trong những mục tiêu của tiền ảo đó là giúp những người bị cấm tham gia vào hệ thống ngân hàng truyền thống có cơ hội được tiếp cận các dịch vụ tài chính. Ngành công nghiệp này cũng khuyến khích quyền tự chủ, quyền tự kiểm soát dữ liệu của các cá nhân đồi với tài sản hay thông tin cá nhân của họ.
Tuy nhiên, vẫn có những rủi ro tiềm ẩn khi sử dụng tiền ảo và các hệ thống tài chính không được quy định và kiểm soát bởi chính phủ. Ví dụ như nếu bị hack hoặc mất mật khẩu ví, người dùng sẽ không thể truy cập tài khoản của họ và khả năng cao sẽ mất toàn bộ tiền trong ví. Hãy lưu ý rằng các tài khoản tiền ảo chưa được công nhận rộng rãi bởi các quốc gia trên thế giới.
Bởi vì tiền ảo nằm ngoài tầm kiểm soát của của chính phủ, nó cho phép các cá nhân và tổ chức lách luật một cách dễ dàng. Khi Bitcoin mới ra mắt, đồng tiền này được sử dụng để gửi ủng hộ cho trang WikiLeaks sau khi chính phủ Mỹ tạo sức ép bắt Visa và Mastercard cắt các giao dịch liên quan tới trang web này. Gần đây, người dân Argentina đã bắt đầu mua Bitcoin để lưu trữ giá trị, sau khi đồng Peso đã bị làm cho lạm phát quá cao. Tuy nhiên tiền điện tử cũng tạo điều kiện cho các hoạt động bất hợp pháp như rửa tiền, tội phạm, khủng bố.
Những điều cần lưu ý trước khi đầu tư vào tiền ảo
Mặc dù không có cách nào dễ dàng để có thể dự đoán những điều lớn lao trong tương lai, vẫn có rất nhiều cách để bạn có thể phân tích các dự án tiền ảo và tài sản ảo. Sau đây là một vài điều cần lưu ý khi nghiên cứu về tiền ảo:
- Dữ liệu: Với việc được xây dựng theo tiêu chí minh bạch, ngành công nghiệp này có một lượng dữ liệu khổng lồ. Vốn hóa thị trường hoặc tổng giá trị của các loại tiền và tokens đã được đào là các dữ liệu rất quan trọng. Bạn có thể so sánh dữ liệu về tiền ảo trên các trang web như CoinGecko và CoinMarketCap.
- Đánh giá dự án: Tìm hiểu rằng có bao nhiêu người đang hoạt động trong mạng lưới này, những gì họ đang làm có ích hay không, dự án này có đang gặp vấn đề gì thiết thực không, liệu doanh nghiệp và người dùng có chấp nhận giao thức này hay không?
- Hoạt động của nhà phát triển: Các giao thức có một hệ sinh thái lớn dành cho các nhà phát triển thường được coi là các dự án tốt, bởi vì điều này có nghĩa là đang có rất nhiều người làm việc để cải thiện chất lượng code giúp cho nó tốt hơn.
- Đội ngũ đứng đầu: Tìm hiểu về đội ngũ đứng đằng sau một dự án tiền ảo có thể giúp ích, tuy nhiên việc này cũng rất khó. Với việc đặt sự riêng tư làm tôn chỉ hàng đầu trong hệ sinh thái tiền ảo, rất nhiều người dùng cũng như đội ngũ phát triển thường ẩn danh và chỉ sử dụng các tên giả. Tất nhiên điều đó không có nghĩa là dự án đó không đáng tin cậy
Hãy nhớ rằng tiền ảo và tokens ảo là một hình thức đầu tư mới chỉ trên 10 năm tuổi. Các loại tài sản ảo này được xây dựng từ các loại công nghệ mới mang tính thử nghiệm, chưa kể luật pháp đang ngày càng thay đổi tùy theo sự phát triển của ngành công nghiệp này. Vì vậy đầu tư vào tiền ảo thường được xem như là một canh bạc rủi ro hơn là đầu tư vào các tài sản truyền thống như chứng khoán hay trái phiếu.
